IPHONEUN GÖRME ENGELLİLERİN EĞİTİMİNDE KULLANILMASI

Bu yazımda iPhone'un görme engelli bireylerin eğitiminde nasıl kullanılacağını kısaca anlatmaya çalışacağım. Başta görme engelli öğrenci ve görme engelli öğretmenler olmak üzere görme engelli bireyler için yararlı olacağına inanarak böyle bir yazı kaleme aldım. Amacım; iPhone ile kitap okumak, ses kaydetmek, not almak gibi işlemlerin nasıl yapılacağını anlatmaktır. Kurs, toplantı vb. Faaliyetlerde not almak için iPhone'unuzun rahatsız etme modunu açarak bildirim sesleri gibi uyarıların not alma işlemini zaman zaman kesintiye uğratmasını önleyebilirsiniz. Ayarlardan rahatsız etme bölümüne girerek yapabileceğiniz çeşitli ayarları
detaylı olarak inceleyip istediğiniz ayarları etkinleştirebilirsiniz. Not alırken arzu ederseniz iPhone ile uyumlu bir kablosuz klavye edinebilir veya cihazın mevcut klavyesini de kullanabilirsiniz; ama dahili Braille klavye yani ekrandan Braille girişi, üçüncü parti uygulama olan MBraille adlı uygulama veya üçüncü parti klavye olan MBraille klavye de kullanılabilir. Ayarlar-genel-erişilebilirlik-VoiceOver-rotor içine girerek ekrandan Braille girişi adlı ögenin üzerine tek parmağınızla iki kez tıklayarak bu klavyeyi etkinleştirebilirsiniz. Ögenin başında "Seçilen" ifadesi VoiceOver tarafından seslendiriliyorsa bu öge rotorda etkinleşmiş demektir. Yani ilgili ögeye rotor hareketiyle ulaşılabilir. Rotor denilen ayar, yalnızca ekrandan Braille girişini değil, çok sayıdaki önemli ayarı da içermektedir. Ekrandan Braille girişine dair detaylı bilgi edinmek isterseniz Engelsiz Apple içerisinden gerekli bilgilere ulaşabilirsiniz. Ayrıca üçüncü parti klavye olan MBraille klavye veya MBraille adlı üçüncü parti uygulamayı App Store'dan edinebilirsiniz. MBraille üçüncü parti klavye, MBraille adlı uygulama ve iPhone, iPad ve iPod cihazlarda dahili bir özellik olarak yer alan ekrandan Braille girişi olarak adlandırılan Braille klavye, telefonun yatay tutularak sanki Braille daktiloda yazarmış gibi, elimizin altında kabartma noktalar yani Braille harfler varmış gibi düşünerek isteğimize göre kısaltmalı ve kısaltmasız modda yazı yazmamızı sağlamaktadır; ama bu sistemlerle yazılanlar kabartma değildir. İstenildiğinde çeşitli komutlarla örneğin; dahili Braille klavyede rotor hareketi diye adlandırılan başparmak ve işaret parmağımızı birleştirerek ekran üzerinde su şişesinin kapağını açar gibi yaptığımız hareketle klavyeden çıktığımızda Latin alfabesine dönüşen bir sistemdir. Braille klavyeyi kullanmak için de aynı şekilde rotor hareketini yapmak gerekmektedir. Yani Braille klavyeyi kullanmak da bu klavyeden çıkmak da rotor hareketiyle mümkün olmaktadır. Rotor hareketiyle Braille klavyeden çıkıldığında sanal noktalar Latin alfabesine dönüşmektedir. MBraille klavye ve MBraille uygulamasında da yazılanlar farklı yöntemlerle Latin alfabesine dönüşmektedir. Yani dokunmatik ekranda bir tür sanal klavyeyle yazılanlar Latin harflerine dönüşüyor. Ayrıca görmeyenler için bunun önemi yok; fakat görenler için belirteyim; söz konusu sistemlerde bizim varmış gibi hayal ettiğimiz noktalar ekranda bir şablon olarak görülmektedir; ama bunun total görme engelliler, yani hiç görmeyen bireyler için önemi yoktur. Böyle bir sistemden söz ediyorum. Burada anlattığım Braille sistemlerin iPhone, iPad ve iPod cihazlarda kullanılan sanal klavyeler olduğunu vurguluyorum. Yazılanları dinliyorsunuz çünkü kabartma değil. Apple cihazların dahili ekran okuyucusu olan VoiceOver, yazdıklarınızı seslendiriyor. Not alırken kulaklarınızdan birini açıkta bırakıp diğer kulağınıza kulaklık takarsanız aynı anda ortam seslerini ve ekran okuyucunun sesini duyarak not alabilirsiniz. Bu yöntemi deneyerek zamanla aynı anda hem ekran okuyucunun sesine hem de ortamdaki seslere odaklanabilirsiniz. Bu işlem zor gibi görünse de zamanla alışılabilecek bir süreçtir. Eğer ekran okuyucuyu devre dışı bırakarak not alırsanız dahili Braille klavyede yanlış yazma riskiyle karşı karşıya kalabilirsiniz; ama MBraille uygulamasında ve MBraille klavyede VoiceOver kapandığında uygulamanın kendinden ses özelliği devreye girmektedir; fakat cihaz titreşim modundayken MBraille uygulamasının ve MBraille üçüncü parti klavyenin kendinden ses özelliği, devre dışı kalmaktadır. MBraille adlı uygulama ve MBraille üçüncü parti klavyede metin içinde satır satır, paragraf paragraf, cümle cümle, harf harf, kelime kelime dolaşarak metni okumanız ve hatalarınızı düzeltmeniz mümkün olup bunlar dahili Braille klavyede henüz mümkün olmamaktadır. Ayrıca MBraille adlı uygulamada yazdıklarınızı nokta komutları adı verilen basit komutlarla Dropbox adlı bulut uygulamaya kaydetmek, kendinize veya başkalarına e-posta olarak göndermek, uygulamayla web araması, telefon araması ve FaceTime araması yapmak gibi eğitim yaşamınızda veya günlük yaşamınızda gerekecek pek çok işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Mail uygulamasının içine girmeden MBraille uygulamasının içinden yazacağınız basit bir nokta komutuyla açılan mail penceresinden işinizi halledebilirsiniz. Dropbox adlı bulut uygulama, cihazınızda ve bilgisayarınızda yüklüyse MBraille içinde yazarak nokta komutuyla Dropbox'a kaydettiğiniz notlar bilgisayarınızla da txt formatlı dosyalar şeklinde eşzamanlanacağından bu metinleri word belgesine aktarmak vb. İşlemleri bilgisayardan da yapabilirsiniz. Tabii bu sizin için gerekliyse. Bunlar gibi daha pek çok kolaylık mevcut; ama bu makalem eğitimle ilgili olduğu ve teknik konular Engelsiz Apple içerisinde yer aldığı için burada teknik konulara yalnızca ana hatlarıyla değiniyorum. Nokta komutları adı verilen komutlar, yalnızca MBraille adlı uygulamada mevcut olup MBraille üçüncü parti klavyede mevcut değildir. Eğer MBraille uygulaması veya üçüncü parti klavyesi yerine iPhone, iPad ve iPod'larda yerleşik bir özellik olan ekrandan Braille girişini kullanmak isterseniz notlar uygulamasına veya başka bir uygulamaya not alıp iOS 11 veya üzeri bir sürüm kullanmaktaysanız bu notları dosyalar uygulamasına kaydedebilirsiniz. iPhone'da yazdıklarınız dahil farklı formatlardaki her türlü kitap ve belgeyi App Store'dan edineceğiniz Voice Dream Reader adlı uygulamayla özgürce okuyabilir, yani dinleyebilirsiniz. Uygulama mp3, pdf, word, txt, powerpoint gibi çok sayıda formatı desteklemektedir. Bu uygulama sayesinde uygulamanın desteklediği formatlardaki kitap ve belgeleri bilgisayara ihtiyaç duymadan iPhone, iPod veya iPad cihazınızdan her zaman her yerde dinleyebilirsiniz. Voice Dream Reader uygulamasına mail, iOS 11 ile gelen yerleşik iPhone uygulaması olan dosyalar uygulaması,bulut uygulamalar veya iTunes üzerinden kitap ve belge aktarabilirsiniz. iPhone'daki Braille yazma sistemleri, yani dahili Braille klavye ve MBraille birer mucize, Voice Dream Reader ise adı gibi rüyadır; ama gerçekleşmiş bir rüya... iPhone ile ses kaydetmek çok kolay. Cihazın dahili sesli notlar uygulaması erişilebilirdir. Yani Apple cihazlardaki diğer yerleşik uygulamalar gibi, sesli notlar uygulaması da VoiceOver ekran okuyucuyla uyumlu çalışmaktadır.
İsterseniz ses kayıtlarının fotoğraf albümüne aktarılması gibi niteliklere sahip olan ve VoiceOver ekran okuyucuyla uyumlu çalışan, yani görmeyenler için erişilebilir olan çeşitli ses kayıt uygulamalarını da kullanabilirsiniz.
Ödev yaparken ya da günlük yaşamınızda sözlüğe ihtiyaç duyarsanız VoiceOver ekran okuyucuyla uyumlu çalışan çeşitli sözlük uygulamalarını App Store'dan edinebilirsiniz. iPhone'un dahili sözlük özelliği de kullanılabilir. iPhone, uçuş modundayken bile dahili sözlük özelliği kullanılıyor. Ayarlar-genel-sözlük içine girilerek Türkçe Arkadaş Türkçe Sözlük, diğer diller için de diğer sözlükler seçilebilir. Anlamını öğrenmek istediğiniz sözcüğü ana ekranda üç parmağı aşağı çektikten sonra ekrana yazarak çıkan sonuçları VoiceOver'a okutabilirsiniz. Yani spotlight araması yapmanız gerekmektedir. Spotlight araması, pek çok konuda işimizi kolaylaştıran önemli bir özellik olup ayarlar-siri ve arama içinden istenilen uygulamalar için kapatılabilir veya etkinleştirilebilir. Elbette her yöntem herkes için kolay ve uygun olmayabilir. Kişi, kendine en uygun yöntemi yine kendi belirleyecektir. Bu makalemle okuyuculara öneriler sunarak onlara rehberlik etmeye çalıştım. Burada bahsettiğim uygulama ve sistemlere dair her türlü bilgiye Engelsiz Apple içinden ulaşabilirsiniz. Umarım görme engellilere rehberlik eden ve zihinlerdeki bazı soru işaretlerini bir nebze olsun gideren bir makale yazabilmişimdir.

Kategori: