Ömer Yeşiltaş tarafından tarihinde gönderildi
Bu makalede, iOS cihazlarla Braille ekran kullanmayı, kullanma yöntemlerini, Braille ekran kullanmanın yararlarını, iOS cihazları tarafından desteklenen Braille ekranları ve Braille ekranlarla kullanılabilecek genel Voice Over komutlarını inceleyeceğiz. Baştan söyleyeyim, uzun bir yazı olacak…
Öncelikle yazımıza Braille ekranın ne olduğunu, tarihçesini ve çalışma mantığını anlatarak başlayalım. Bu kısmı fazla uzatmak niyetinde değilim, ancak bu makaleyi okuyacak görme engelli olmayan birisi, kısaca nelerden söz edildiğini anlaması açısından bu açıklamaları eklemeyi tercih ettim.
Yazımıza:
http://www.afb.org/prodBrowseCatResults.aspx?CatID=43
internet adresinden yapacağımız bir çeviri alıntısıyla devam edelim. Bu sayfa, (AFB) yani (American Foundation for the Blind) (Amerikan Körler Vakfı) sayfasıdır.
Braille ekranlar, braille hücrelerindeki farklı iğne kombinasyonlarını elektronik olarak yükselterek ve indirerek bilgisayar ekranındaki bilgilere erişmeyi sağlar. Bir braille ekran, ekranda en fazla 80 karakter gösterebilir ve yeniden Yenilenebilir- yani kullanıcı, imleci ekran üzerinde gezdirirken, komut tuşlarını, imleç yönlendirme tuşlarını veya Windows ve ekran okuyucu komutlarını kullanarak sürekli olarak değiştirebilir. Braille ekranların ilk örnekleri, genellikle masaüstü kullanımına uygun, taşınamaz cihazlardır. Son yıllardaki teknolojik gelişmelerle, taşınabilir Braille ekranlar da ortaya çıkmıştır. Braille ekranların sentetik konuşmaya avantajları, bilgiye doğrudan erişim sağlamalarıdır; kullanıcının biçim, boşluk ve yazım denetimi yapmasına izin verir; ve sessizdirler. Braille ekranların fiyatı, görüntülenen karakter sayısına bağlı olarak 3.500 ila 15.000 $ arasında değişir. Ancak son zamanlarda ucuz ve her bütçeye uygun Braille ekran geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Orbit Reader ve BrailleMe gibi ürünler bunlara örnektir. Taşınamaz, masaüstü kullanımı için uygun ve depolama ve not alma seçeneklerine sahip ilk Braille ekran modellerinin aksine, son yıllarda üretilen braille ekran modelleri, not alma ve dosya depolama özellikleri de sunmaya başlamıştır. Bazı kişisel dijital yardımcılar (PDA) bir bilgisayara bağlanabilir ve braille ekran veya konuşma sentezleyici olarak kullanılabilir. Tipik olarak, braille ekranlar 40, 70 veya 80 hücreli modelleri ile piyasada bulunabilir. Ancak son zamanlarda üretilen taşınabilir modeller, 14, 20 ve 32 hücreli olarak tasarlanmışlardır. Çoğu iş için 40 karakterli bir ekran yeterlidir. Bilgisayar programcılığı ve müşteri hizmetleri temsilciliği gibi bazı işler, 70 veya 80 karakterli bir ekran gerektirebilecek işlere örnek olarak verilebilir.
1970’lerin başlarında, Papenmeier adlı bir firma, Dortmund Üniversitesinden Prof. DR. Werner Boldt ile birlikte bir çalışma başlattı. Bu çalışmanın sonucu olarak, 1975 yılında BrailleX adlı dünyanın ilk yenilenebilir Braille ekranı ortaya çıktı.
BrailleX bağımsız bir veri depolama ve geri alma sistemiydi. Yazılan bilgiler bir kodla saklanabilir, yine aynı kodla bilgiye erişilebilirdi.
http://www.papenmeier.de/history.html
BrailleX’ten sonra birçok şirket Braille Ekran geliştirme yolunu sürdüdüler. 2000’li yıllara gelindiğinde, 40 ve 80 hücreli taşınamaz Braille ekranların kullanımı yaygınlaştı. Teknolojinin cep boyutlarına indirgendiği günümüzde ise, onlarca farklı Braille ekran modeli bulunmaktadır. Ancak Braille ekran teknolojisi oldukça pahalı bir teknolojiydi. Bu nedenle Braille kullanımını yaygınlaştırmak için ucuz Braille ekranlar üretmek amacıyla bazı çalışmalar yürütüldü, bunların bir kısmı günümüzde de devam etmektedir. Giriş kısmında belirttiğimiz üzere, Transforming Braille Group (TBG) tarafından geliştirilen Orbit Reader 20 ve Hindistan tabanlı bir firma tarafından geliştirilen BrailleMe bu çalışmalara örnek olarak gösterilebilir. Bunların yanında, çok satırlı Braille ekran üretme çalışmalarına da değinmek gerekir. Bugüne kadar üretilen Braille ekranlar, tek satırlı olarak üretilmişlerdir. Çok satırlı ekran üretme çalışmaları olduysa da, gerek teknolojinin çok pahalı olması, gerekse de farklı nedenlerden dolayı sürdürülememiştir. Son yıllarda Ingiltere’de Bristol Teknologies tarafından geliştirilmeye çalışılan Canute bu çalışmalara örnek verilebilir. Canute 40 hücreli ve 9 satırdan oluşan bir Braille ekrandır. Canute geliştirilmesi halen devam etmektedir ve kısa bir süre sonra piyasaya çıkması beklenmektedir.
Canute ile ilgili detaylı bilgi için BKZ:
https://www.youtube.com/watch?v=i_OUSBkLjkk
http://www.bristolbraille.co.uk/
Şimdi gelelim Voice Over ile Braille ekran kullanma, ayarları ve bağlantı seçeneklerine…
iPhone, iPad ve iPod Touch gibi cihazlara Braille ekran bağlama işlemi, Voice Over ayarları içindeki Braille kısmından yapılabilmektedir. Biz bu ayarları, iOS 11.3 yüklü bir cihaz üzerinden açıklamaya çalışacağız. Daha önceki iOS sürümlerini kullanan cihazlarda da ayarların benzer olacağını tahmin ediyoruz. Öncelikle Braille ayarlarına bir göz atalım:
Bu ayarlara erişmek için, Ayarlar/Genel/Erişilebilirlik/Voice Over/Braille seçeneğine giderek çift tıklıyoruz. Karşımıza şu seçenekler çıkacaktır:
Çıkış
Bu seçenek altında Küçültülmemiş 6 noktalı Braille, Küçültülmemiş 8 noktalı Braille ve küçültülmüş Braille öğeleri yer almaktadır. Küçültülmemiş ile kastedilen, kısaltmasız, küçültülmüş ile kastedilen ise, kısaltmalı Braille’dir. Braille ekranların çoğu 8 nokta bilgisayar Braille desteğiyle geldiğinden, burada varsayılan olarak 8 noktalı Braille seçilidir. 8 Noktalı bilgisayar Braille, bizim kullanmakta olduğumuz 6 noktalı Braille formatından biraz farklıdır. Harflerin yazımı aynı olmakla beraber, büyük harf ve noktalama gibi durumlarda farklılıklar vardır. Örneğin büyük b harfi yazılmak istendiğinde, 1-2-7 veya 1-2-8 şeklinde yazılabilmektedir. 6 noktalı Braille sisteminde bizler bir harfi büyük yazmak istediğimizde harfin önüne 6 nokta ekleriz. Bu da büyük harflerin 2 hücre işgal etmesine neden olur. 8 noktalı Braille sisteminde, bir harfi yazarken 7 veya 8 nokta eklenerek o harfin büyük olduğu gösterilir. Biraz önce verdiğimiz örneğe göre, 6 noktalı olarak büyük b yazmak istediğimizde, 6 nokta b (6 nokta 1-2) şeklinde yazarız, 6 nokta için bir hücre, 1-2 için de ayrı bir hücre harcamak durumunda kalırız. Ancak 8 noktalı Braille’de ise, tek hücrede 1-2 yaparak 7 veya 8 noktayı da ekleyerek ikinci bir hücre işgaline ihtiyaç kalmaz. Bu durumda 1-2-7 veya 1-2-8 şeklinde gördüğümüz bir işareti, büyük b harfi olarak okuruz.
Bunun yanında noktalama işaretleri de 8 noktalı Braille sisteminde farklı olarak gösterilir. Bu işaretlerin tamamını veremesek de, bazılarını burada karşılaştırmalı olarak inceleyelim:
. (Nokta): 6 noktalı Braille yazıda nokta işareti 2-5-6 noktalarıyla gösterilir. Ancak 8 noktalı Braille dilinde, rakam işareti pek fazla tercih edilmez ve rakamlar alttan yazılır. Yani bu örnek üzerinden gidecek olursak, rakam işaretinden sonra yazılan 1-4-5, dört rakamı anlamına gelir. 1-4-5 noktalarını alta kaydırırsak, yani 1 alta kaydığında 2, 4 alta kaydığında 5, 5 alta kaydığında ise 6 olur. Bu durumda, 256 8 noktalı Braille sisteminde 4 rakamı anlamına gelmektedir. Bu ise, nokta ve 4 rakamı yazılırken karışıklıklara neden olacaktır. Işte bu nedenle, 8 noktalı Braille’de, noktalama işaretleri farklıdır. Nokta işareti, 4-6 noktalarıyla ifade edilir. Bunun gibi, diğer noktalamalarda da farklılıklar vardır. Aşağıya 6 nokta ve 8 nokta Braille noktalama işaretlerinin bazılarını örnek amaçlı olarak alıyorum.
6 nokta 8 nokta işaret adı
2-5-6 4-6 Nokta
2-3-5 2-3-4-6 ünlem
2-3-6 1-4-5-6 soru işareti
2-5 1-5-6 iki nokta
2 6 virgül
2-3 5-6 noktalı virgül
Sanırız bu kadar örnek yeterli olacaktır. Bu tablonun tamamı için:
Orbit Reader kullanma kılavuzunun da bulunduğu bu Ingilizce sayfada noktalama ve harflerin tamamı bulunmaktadır. Ancak tabi ki ç, ğ, ö gibi Türkçe harfler bu listede yer almamaktadır.
Voice Over Braille ayarlarındaki ikinci seçeneğimiz, giriş seçeneğidir. Burada da Braille ekranla yazı yazdığımızda 6 nokta veya 8 noktalı olarak giriş yapmamızı sağlayan seçenekler mevcuttur.
Ekrandan Braille girişi, Braille ekranla alakalı olmayıp, iOS özelliği olan dokunmatik ekrandan Braille yazma ayarıdır.
Durum hücreleri, Braille okurken yazı durumunu gösteren hücrelerin konumunu belirleyebileceğimiz bir kısımdır.
Denklemlerde Nemeth kodu: Tam emin olmamakla beraber, matematik işlemlerini doğru okuyabilmek için bir ayar olduğunu tahmin ediyorum. Matematikle fazla aram olmadığından, bu kısmı ilgili arkadaşlara bırakıyorum.
Ekran klavyesini göster seçeneği, Braille ekranla yazı yazarken iOS ekran klavyesinin de iPhone ekranında görünüp görünmemesini belirlediğimiz bir ayardır.
Kaydırırken sayfaları çevir, sözcük sarma ve uyarı süresini göster seçenekleri, Braille ekran ile ekranda dolaşım ayarlarıdır ve varsayılanlarını değiştirmemenizi öneririm.
Bundan sonraki alanda Braille ekran seçme alanı bulunmaktadır. Eğer bir Braille ekran kullanacaksanız, cihazı açık hale getirip Bluetooth’u etkinleştirmeniz gerekmektedir. Tabi ki iPhone Bluetooth’unu da açmanız lazım. Zaten Braille ayarlarına girdiğinizde Braille ekran kullanmak istiyorsanız Bluetooth’u açın uyarısı gelecektir. Bu uyarıda evet seçeneğini seçerek Bluetooth’u açabilirsiniz. Ya da Bluetooth’u önceden de denetim merkezinden veya Bluetooth ayarlarından açabilirsiniz. Eğer her iki cihazın Bluetooth’u da açıksa, Braille ekran Bir Braille ekran seçin anonsundan sonra sağa kaydığınızda görüntülenecektir. Eşleştirmeyi başlatmak için Braille ekran adının üstüne çift tıklamanız gerekmektedir. Bazı Braille ekranlarında eşleme pin kodu bulunmaktadır. Eğer pin kodu varsa, iPhone ekranında pin kodu girme alanı açılacaktır. Örneğin Braille Edge 40 pin kodu 0000’dır ve açılan metin kutusuna bu kodu girmeniz gerekir. Orbit Reader 20 gibi cihazların pin kodu bulunmaz, eşleşme doğrudan yapılır. Eşleşme tamamlandıktan sonra, otomatik olarak cihaz etkinleştirilmezse, cihaz adı üstünde tekrar çift tıklayarak cihaz bağlantısını kurabiliriz. Bağlantı kurulduktan sonra, iOS cihaz ekranında Voice Over tarafından okunan metinler Braille ekranında görüntülenir. Artık ekranı Braille ekranından da takip edebilirsiniz. Metin girmeniz gerektiğinde, Braille ekran tuşlarını kullanarak yazabilirsiniz. Yazılanlar iPhone ekranında da gösterilir. Sanırım buraya kadar anlatılanlarla, iOS cihazlara Braille ekran bağlama ve etkinleştirmeyi anlatmış olduk. Bundan sonra Braille ekran kullanımını anlatmaya çalışalım. Bunun için, Apple destek sayfalarındaki iOS tarafından desteklenen Braille ekranlar ve genel kullanımdaki Braille ekran komutlarını alıntılayacağız. Yazının bundan sonraki kısmında önce iOS ile kullanılabilen ekranlar, sonrasında da genel Braille ekran komutlarını bulacaksınız. Burada verilen komutlar Voice Over tarafından desteklenen genel komutlardır. Detaylı bilgi için kullandığınız Braille ekran kullanım kılavuzuna gözatın.
iPhone, iPad ve iPod touch tarafından desteklenen braille ekranları
iPhone, iPad veya iPod touch'ınızda okuma ve gezinme için VoiceOver'ı ve Bluetooth özellikli bir braille ekranını kullanabilirsiniz.
Aşağıda iPhone, iPad veya iPod touch'ınızla kullanabileceğiniz desteklenen braille ekranlarının bir listesi verilmiştir. Braille ekranının doğru tabloyu kullanmasını sağlamak için iOS'un en son sürümünü kullandığınızdan emin olun. Ardından, aygıta özgü VoiceOver komutlarına gitmek için aygıt bağlantısına tıklayın.
Alva
· BC640
· BC680
American Printing House for the Blind (APH)
· Refreshabraille 18
Baum
· Conny
· PocketVario 24
· Pronto! (18, 40)
· SuperVario (32, 40, 64, 80)
· SuperVario2
· VarioConnect 12
· VarioConnect (24, 32, 40)
· VarioUltra (20, 40)
Eurobraille
· Esys 12
· Esys 40
Freedom Scientific
· Focus 40 Blue (Classic)
· Focus Blue (14, 40, 80)
GW Micro
· Braille Sense
· Braille Sense Plus (18, 32)
Handy Tech
· Active Braille
· Active Star 40
· Basic Braille (16, 20, 32, 40, 48, 64, 80)
· Braillino (seri numarasının 09307'den büyük olması gerekir)
· Easy Braille (seri numarasının 09123'ten büyük olması gerekir)
· Braille Wave
· Braille Star 40
Harpo
· BraillePen (yalnızca VoiceOver için ortak braille komutlarını destekler)
· BraillePen 12
HIMS
· Braille Sense (v4.0 ve daha yeni firmware gerekir)
· Braille Sense (Plus 18, Plus 32)
· Braille Sense U2 ve U2 mini
· Braille EDGE 40
· Smart Beetle 14
Humanware
· BrailleConnect 12
· BrailleConnect (24, 32, 40)
· BrailleNote Apex (18, 32)
· Brailliant (24, 32, 40, 64, 80)
· Brailliant BI (32, 40)
· Brailliant B 80
KGS
· Braille Memo Pocket
MDV
· MB408L
Ninepoint Systems
· Ninepoint
Nippon Telesoft
· Mini Seika (8, 16, 24)
· Seika v4
Optelec
· EasyLink
· EasyLink 12
Papenmeier
· Braillex Trio
Daha fazla bilgi
Genel komutların listesi için VoiceOver için ortak braille komutlarına bakın.
iPhone, iPad ve iPod touch‘ınızdaki VoiceOver için ortak braille komutları
iPhone, iPad veya iPod touch'ınızda VoiceOver ile birlikte braille ekranı kullanırken braille ekranınız, gezinmede yardımcı olmak için aşağıdaki komutları destekleyebilir.
Braille ekranının doğru tabloyu kullanmasını sağlamak için iOS'in en son sürümünü kullandığınızdan emin olun.
Gezinme
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Önceki öğeye gitme
1. Nokta + Boşluk çubuğu
Sonraki öğeye gitme
4. Nokta + Boşluk çubuğu
İlk öğeye gitme
1. Nokta + 2. Nokta + 3. Nokta + Boşluk çubuğu
Son öğeye gitme
4. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Öğe seçici
2. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Durum çubuğuna gitme
2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Bildirim Merkezi'ne gitme
4. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Denetim Merkezi'ne gitme
2. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
O anki bağlamdan çıkma
1. Nokta + 2. Nokta + Boşluk çubuğu
Soldaki Split View uygulamasına gitme (yalnızca iPad)
3. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Sağdaki Split View uygulamasına gitme (yalnızca iPad)
2. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Önceki ekran bölümüne gitme (sadece iPad)
1. Nokta + 7. Nokta + Boşluk çubuğu
Sonraki ekran bölümüne gitme (sadece iPad)
4. Nokta + 7. Nokta + Boşluk çubuğu
Kaydırma
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Bir sayfa sola kaydırma
2. Nokta + 4. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Bir sayfa sağa kaydırma
1. Nokta + 3. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Bir sayfa yukarı kaydırma
3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Bir sayfa aşağı kaydırma
1. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Görüntülenen sayfa numarasını veya satırları seslendirme
3. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Rotor
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Rotor ayarını kullanarak önceki öğeye gitme
3. Nokta + Boşluk çubuğu
Rotor ayarını kullanarak sonraki öğeye gitme
6. Nokta + Boşluk çubuğu
Önceki rotor ayarını seçme
2. Nokta + 3. Nokta + Boşluk çubuğu
Sonraki rotor ayarını seçme
5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Etkileşim
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Basit dokunma eylemi gerçekleştirme
3. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Ana Ekran düğmesini etkinleştirme
1. Nokta + 2. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Sesi Aç düğmesini etkinleştirme
3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Sesi Kıs düğmesini etkinleştirme
1. Nokta + 2. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Diski Çıkar tuşunu etkinleştirme
1. Nokta + 4. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Seçilen öğede 3D Touch
3. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Okuma
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Seçili öğeden başlayarak sayfayı okuma
1. Nokta + 2. Nokta + 3. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
En üstten başlayarak sayfayı okuma
2. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Düzenleme
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Tümünü seçme
2. Nokta + 3. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Soldakini seçme
2. Nokta + 3. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Sağdakini seçme
2. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Tab
2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Shift + Tab
1. Nokta + 2. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Kesme
1. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Kopyalama
1. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Yapıştırma
1. Nokta + 2. Nokta + 3. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Sil tuşunu etkinleştirme
Boşluk çubuğu veya 1. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Return tuşunu etkinleştirme
Boşluk çubuğu veya 1. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Yazma işlemini geri alma
1. Nokta + 3. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Yazma işlemini yineleme
2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Metin arama
1. Nokta + 2. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Çıkış metni stili
2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Metin alanındayken dikteyi başlatma
1. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Denetleme
VoiceOver eylemi
Ekran tuşu
Ekran Perdesini açma veya kapatma
1. Nokta +2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Konuşmayı duraklatma veya sürdürme
1. Nokta + 2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Konuşmayı açma veya kapatma
1. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + Boşluk çubuğu
Uygulama Değiştirici
1. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Yardım
1. Nokta + 3. Nokta + Boşluk çubuğu
Öğenin etiketini değiştirme
1. Nokta + 2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Hızlı Dolaşmayı açma veya kapatma
1. Nokta + 2. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu
Müziği çalma/durdurma
1. Nokta + 5. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu
Braille
Ekran tuşu |
Braille'i sola kaydırma |
2. Nokta + Boşluk çubuğu |
Braille'i sağa kaydırma |
5. Nokta + Boşluk çubuğu |
Duyuru tarihçesini açma veya kapatma |
1. Nokta + 3. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu |
Çeviri yapma |
4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu |
Sonraki çıkış modu |
1. Nokta + 2. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu |
Sonraki giriş modu |
2. Nokta + 3. Nokta + 6. Nokta + Boşluk çubuğu |
Küçültülmüş ve küçültülmemiş braille arasında geçiş yapma |
1. Nokta + 2. Nokta + 4. Nokta + 5. Nokta + Boşluk çubuğu |
2 Yorum
Ynt: iOS ile Braille ekran kullanma
Betül B tarafından tarihinde gönderildi
Ynt: iOS ile Braille ekran kullanma
Ömer Yeşiltaş tarafından tarihinde gönderildi